RPSC School Lecturer Sanskrit Syllabus PDF
राजस्थान स्कूल व्याख्याता संस्कृत सिलेबस (RPSC School Lecturer Sanskrit Syllabus PDF) : राजस्थान लोक सेवा आयोग (RPSC) द्वारा आयोजित स्कूल व्याख्याता प्रतियोगी परीक्षा (RPSC First Grade Teacher ( RPSC 1st Grade Teacher Syllabus ) का पाठ्यक्रम मे 2 पेपर आयोजित होगा । जिसमे वस्तुनिष्ठ प्रकार के प्रश्न होंगे । अधिकतम 450 अंको दो पेपर होंगे । नीचे आरपीएससी फर्स्ट ग्रैड शिक्षक परीक्षा के पेपर द्वितीय (RPSC 1st Grade Paper 2 Syllabus) सम्पूर्ण पाठ्यक्रम दिया गया है ।
RPSC 1st Grade Exam Pattern 2021 Paper 2
- प्रश्न पत्र अधिकतम 300 अंक का होगा।
- प्रश्न पत्र की अवधि 3 घंटे की होगी।
- प्रश्नपत्र में बहुविकल्पीय 150 प्रश्न होंगे व सभी प्रश्न समान अंक के होंगे ।
- मूल्यांकन में ऋणात्मक अंकन किया जाएगा, जिसमें प्रत्येक गलत उत्तर के लिए 1 / 3 अंक काटे जाएंगे ।
RPSC School Lecturer 2nd Paper Exam Pattern | |||
Sr. No. | Subject | Question | Marks |
1. | संबंधित विषय का ज्ञान : उच्च माध्यमिक स्तर | 55 | 110 |
2. | संबंधित विषय का ज्ञान: स्नातक स्तर | 55 | 110 |
3. | संबंधित विषय का ज्ञान: स्नातकोत्तर स्तर | 10 | 20 |
4. | शैक्षिक मनोविज्ञान, शिक्षाशास्त्र, शिक्षण शिक्षण सामग्री, शिक्षण शिक्षण में कंप्यूटर और सूचना प्रौद्योगिकी का उपयोग। | 30 | 60 |
Total | 150 | 300 |
RPSC School Lecturer Sanskrit Syllabus PDF
Part-1 – उच्चमाध्यमिकस्तरः
1. लघुसिद्धिान्तकौमुदी – आधारित संज्ञाप्रकरणतः प्रश्नाः – इत्, लोपः, संयोगः, संहिता, प्रयत्नः (आभ्यन्तर, बाह्य), उच्चारणस्थानानि, पदम् ।
2. निम्नलिखितसूत्राणामाधारे स्वर- व्यंजन – विसर्ग – सन्धीनां ज्ञानम् तथा सूत्रानुसारं सन्धिः सन्धिविच्छेदश्च ।
- स्वरसन्धिः- इको यणचि, एचोऽयवायावः, आद्गुणः बृद्धिरेचि, अकः सवर्णे दीर्घः, एङ: पदान्तादति, एङि पररूपम्, ईद्विवचनं प्रगृह्यम्
- व्यंजनसन्धिः- स्तोः श्चुना श्चुः ष्टुना ष्टुः झलां जशोऽन्ते, यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा तोर्लिः, झयो होऽन्यतरस्याम्, शश्छोऽटि, मोऽनुस्वारः, अनुस्वारस्य ययि परसवर्णः, ङमो ह्रस्वादचि ङमुण् नित्यम्।
- विसर्गसन्धिः विसर्जनीयस्य सः स सजुषो रुः अतो रोरप्लुतादप्लुते, हशि च भो- भगो-अघो- अपूर्वस्य योऽशि, रो रि, द्रलोपे पूर्वस्य दीर्घोऽणः एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि
3. निम्नलिखितानां छन्दसां परिज्ञानम् – अनुष्टुप् आर्या, इन्द्रवज्रा, उपेन्द्रवज्रा, उपजाति, वंशस्थम् द्रुतविलम्बितम् भुजङ्गप्रयातम्, वसन्ततिलका मालिनी मन्दाक्रान्ता, शिखरिणी, शार्दूलविक्रीडितम् स्रग्धरा रथोद्धता वियोगिनी, शालिनी ।
4. अधोलिखितानाम् अव्ययानां प्रयोगः रिक्तस्थानपूर्तिश्च- पुनः, उच्चैः, नीच्चैः शनैः अधः, श्वः, ह्यः, सायम्, चिरम्, तूष्णीम्, सहसा, मिथ्या, पुरा, खलु, किल, धिक्, विना, सह, अन्तरा, अद्य
5. निम्नलिखितानां शब्दरूपाणां ज्ञानम् तथा विभक्ति – आधारित प्रश्नाः – राम, हरि, पति, सखि, गुरु, पितृ, सखी, भूभृत् गच्छत्, आत्मन्, कर्मन्, लता, मति, नदी, धेनु, वधू, मातृ, फल, वारि, दधि, मधु, राजन्, भवत्, जगत्, मनस्, चेतस्, अस्मद् युष्मद्, सर्व, तत्, इदम् ।
6. निम्नलिखितानां धातूनां लट्, लोट्, लृट्, लङ्, विधिलिङ् लकारेषु सामान्यप्रश्नाः
- परस्मैपदी- भू पठ्, हस्, लिख्, अस्, हन्, पा, नृत्, शक्. कृ. ज्ञा, चिन्त।
- आत्मनेपदी-सेव् लभ, रुच, मुद्, याच्
- उभयपदी-पच्, कृ. भज्
7. निम्नलिखितप्रत्ययानां सामान्यज्ञानम् तथा प्रकृति – प्रत्यय आधारिताः प्रश्नाः – क्त, क्तवतु शतृ शानच्, तुमुन्, तव्यत्, अनीयर् ण्वुल्, तृच्, यत् ण्यत्, क्यप् क्त्वा, ल्यप् ल्युट्, घञ, क्तिन्, णिनी, अच्, इन्, मयट्, मतुप्, तल्, तरप्, ईयसुन्, इष्ठन्, इमनिच्, तमप्, टाप्डीप्, ।
RPSC School Lecturer Syllabus Sanskrit PDF
Part-2- स्नातकस्तर
1. अधोलिखितानाम् अलंकाराणां परिज्ञानम् तथा लक्षणोदाहरणसम्बन्धिसामान्यप्रश्नाः – अनुप्रासः यमकम् श्लेषः स्वभावोक्ति, उपमा, रूपकम् उत्प्रेक्षा, व्यतिरेकः सन्देह, भ्रान्तिमान्, निदर्शना, दृष्टान्त:, अर्थान्तरन्यासः दीपकम् तुल्ययोगिता, व्यतिरेकः समासोक्तिः, अतिशयोक्तिः, विभावना, विशेषोक्तिः, वक्रोक्तिः ।
2. समासाः – अव्ययीभावसमासः, तत्पुरुषः, कर्मधारयः, द्विगु द्वन्द्वः बहुव्रीहिः एतेषां समासानां सामान्यपरिचयः, पदानां समासः समासविग्रहश्च ।
3. हिन्दीवाक्यानां संस्कृतानुवादः (कारकाधारितः)
4. कारक-प्रत्यय-समास— आधारितवाक्यानाम् अशुद्धिसंशोधनम्
5. निम्नांकितपुस्तकानां सामान्याध्ययनम् – नीतिशतकम् (भर्तृहरिः), किरातार्जुनीयम्-प्रथमसर्गः (भारविः), श्रीमद्भगवद्गीता-द्वितीयोऽध्यायः, अभिज्ञानशाकुन्तलम्, कठोपनिषद् – प्रथमोऽध्यायः- प्रथमवल्ली, शुकनासोपदेशः(बाणभट्टः), स्वप्नवासवदत्तम् (भासः) ।
6. निम्नलिखितसूक्तानां सामान्यप्रश्नाः – वरुणसूक्तम् 1 / 125, पुरुषसूक्तम् (10.90), अग्निसूक्तम् (11) विष्णुसूक्तम् (1.154)
7. संस्कृतसाहित्यतिहासः
- वैदिकसाहित्यम् – वेद-ब्राह्मण-प्रमुखोपनिषदां याज्ञवल्क्यस्मृतेः आचाराध्यायस्य च सामान्यपरिवयः।
- लौकिकसाहित्यम् – वीरकाव्यम् रामायणम्, महाभारतं च
- महाकवीनां काव्यानां परिचयः – कालिदासः, अश्वघोषः, भारवि माघः, श्रीहर्षश्च ।
- गद्यकवीनां रचनापरिचय:- बाणभट्ट, दण्डी, सुबन्धुश्च ।
- खण्डकाव्यम् – मेघदूतम् ।
- गीतिकाव्यम्- ऋतुसंहारम् ।
- नाट्यसाहित्यम्- महाकवीनां नाटकानां परिचयः – कालिदासः, भासः भवभूतिः शूद्रकश्च
- अर्वाचीनकवयः तथा तेषां रचनापरिचय: – अम्बिकादत्त व्यासः, देवर्षि कलानाथ शास्त्री भट्टट्टमथुरा नाथ शास्त्री, पं. पद्म शास्त्री, डॉ. प्रभाकर शास्त्री, प्रो. हरिराम आचार्य, डॉ. शिवसागर त्रिपाठी, पं. मोहनलाल पाण्डेयः ।
RPSC 1st Grade Teacher Sanskrit Syllabus PDF
Part-3- स्नातकोत्तर स्तरः
1. सिद्धान्तकौमुदी (कारकप्रकरणम्) निम्नलिखितानां सूत्रानां सामान्यपरिचयात्मकप्रश्नाः वाक्यप्रयोगाश्च –
- प्रातिपादिकार्थ लिङ्ग-परिमाण-वचनमात्रे प्रथमा ।
- कर्तुरीप्सिततमं कर्म, कर्मणि द्वितीया, अधिशीङ् स्थासां कर्म, अकथितं च उपान्वध्याङ् वसः, अभितः परितः समयानिकषा हा प्रतियोगेऽपि, अन्तराऽन्तरेण युक्ते, कालाध्वनोररत्यन्तसंयोगे।
- साधकतमं करणम् कर्तृकरणयोस्तृतीया प्रकृत्यादिभ्य उपसंख्यानम्, अपवर्गे तृतीया, येनाङ्गविकार, सहयुक्तेऽप्रधाने इत्थम्भूतलक्षणे।
- कर्मणा यमभिप्रैति स संप्रदानम्, चतुर्थी सम्प्रदाने, स्पृहेरीप्सितः रुच्यर्थानां – प्रीयमाणः धारेरुत्तमर्णः क्रुधदुहेर्ष्यासूयार्थानां यं प्रति कोपः, क्रुधद्रुहोरुपसृष्टयोः कर्म, तादर्थे चतुर्थी वाच्या नमः स्वस्ति स्वाहास्वधाऽलंवषट् योगाच्च
- ध्रुवमपायेऽपादानम् अपादाने पंचमी जुगुप्साविरामप्रमादार्थानामुपसंख्यानाम्, भीत्रार्थानां भयहेतुः, वारणार्थानामीप्सितः, अन्तर्धी येनादर्शनमिच्छति आख्यातोपयोगे, जनिकर्तुः प्रकृति भुवः प्रभवः, पृथग्विनानानाभिस्तृतीयाऽन्यतरस्याम् ।
- षष्ठी शेष, षष्ठी हेतुप्रयोगे, सर्वनाम्नस्तृतीया च. षष्ठ्यतसर्थप्रत्ययेन, दूरान्तिकार्थैः षष्ठ्यन्तरस्याम् अधीगर्थदयेशां कर्मणि कर्तृकर्मणोः कृतिः षष्ठी चानादारे, कृत्यानां कत्तरि वा
- आधारोऽधिकरणम् सप्तम्यधिकरणे च साध्वसाधुप्रयोगे च निमित्तात् कर्मयोगे, यतश्चनिर्धारणम्, यस्य च भावेन भावलक्षणम् ।
2. भाषाविज्ञानाम्बन्धिप्रश्ना: – भाषा उत्पत्तेः प्रमुखसिद्धान्ताः उच्चारणस्थानानि ध्वनिनियमाः भाषाणां वर्गीकरणम्
3. निम्नलिखितदर्शनग्रन्थानां सामान्याध्ययनम् – सांख्यकारिका ( ईश्वरकृष्णः), तर्कभाषा – प्रामाण्यवादपर्यनतम् (केशवमिश्रः), चार्वाक दर्शनम्
4. अलंकारशास्त्राणां सामान्याध्ययनम् – नाट्यशास्त्रम् (भरतमुनिः) काव्यप्रकाशः (मम्मटः), साहित्यदर्पण: (कविराजविश्वनाथः), ध्वन्यालोकः (आनन्दवर्धनः) ।
RPSC 1st Grade School Lecturer Sanskrit Syllabus PDF
भाग – IV (शैक्षिक मनोविज्ञान, शिक्षाशास्त्र, शिक्षण शिक्षण सामग्री, शिक्षण शिक्षण में कंप्यूटर और सूचना प्रौद्योगिकी का उपयोग)
1. शिक्षण-अधिगम में मनोविज्ञान का महत्व :
- सिखाने वाला,
- शिक्षक,
- सीखने-सिखाने की प्रक्रिया,
- स्कूल प्रभावशीलता।
2. शिक्षार्थी का विकास
- किशोर शिक्षार्थी के बीच संज्ञानात्मक, शारीरिक, सामाजिक, भावनात्मक और नैतिक विकास पैटर्न और विशेषताएं।
3. शिक्षण – सीखना :
- सीखने की अवधारणा, व्यवहार, संज्ञानात्मक और रचनावादी सिद्धांत और वरिष्ठ माध्यमिक छात्रों के लिए इसके निहितार्थ।
- किशोरों की सीखने की विशेषताएं और शिक्षण के लिए इसके निहितार्थ।
4. किशोर शिक्षार्थी का प्रबंधन :
- मानसिक स्वास्थ्य और समायोजन समस्याओं की अवधारणा।
- भावनात्मक बुद्धिमत्ता और किशोरों के मानसिक स्वास्थ्य पर इसका प्रभाव।
- किशोरों के मानसिक स्वास्थ्य के पोषण के लिए मार्गदर्शन तकनीकों का उपयोग।
5. किशोर शिक्षार्थी के लिए निर्देशात्मक रणनीतियाँ:
- संचार कौशल और इसका उपयोग।
- शिक्षण के दौरान शिक्षण-अधिगम सामग्री तैयार करना और उसका उपयोग करना।
- विभिन्न शिक्षण दृष्टिकोण:
- टीचिंग मॉडल्स- एडवांस ऑर्गनाइजर, साइंटिफिक इंक्वायरी, इंफॉर्मेशन, प्रोसेसिंग, कोऑपरेटिव लर्निंग।
- रचनावादी सिद्धांत आधारित शिक्षण।
6. आईसीटी शिक्षाशास्त्र एकीकरण:
- आईसीटी की अवधारणा।
- हार्डवेयर और सॉफ्टवेयर की अवधारणा।
- निर्देश के लिए सिस्टम दृष्टिकोण।
- कंप्यूटर असिस्टेड लर्निंग।
- कंप्यूटर एडेड निर्देश।
- आईसीटी शिक्षाशास्त्र एकीकरण को सुगम बनाने वाले कारक।
RPSC First Grade Teacher Syllabus All Subject PDF
Syllabus for School Lecturer Exam Paper – I (GK and GS) | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Political Science | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam History | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Geography | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Physics | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Chemistry | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Biology | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Math | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Economics | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Sanskrit | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Hindi | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Public Admn | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam English | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Sociology | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Rajasthani | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Punjabi | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Music | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Home Science | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Agriculture | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Commerce | Click Here |
Syllabus for School Lecturer Exam Drawing & Painting | Click Here |
Official Website | Click Here |
Join Telegram Channel | Click Here |